Urban Rubbish
Great Threat in Conservation
(
***************************************
سمندر لرستانی
(فرشته لرستانی)
Lorestan newt
Neurergus kaiseri
جهان جانداران از ابتدا تا کنون دستخوش تغییرات فراوانی بوده اند. بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی در زمان های مختلف تاریخ زمین از بین رفته اند. برخی از این انقراض ها را انقراض گروهی میخوانند. موضوع مورد بحث ما انقراض گروهی نیست بلکه انقراض انفرادی میباشد. سمندر ها گروهی از دوزیستان میباشند که در نقاط مختلفی در سطح جهانی پراکندگی دارند. بسیاری از آنها پراکندگی وسیعی داشته و برخی دیگر فقط در نقاط محدودی پراکنده شده اند.
سمندر لرستانی با نام انگلیسی Lorestan Newt و نام علمی Neurergus kaiseri گونه ای دوزیست دمدار میباشد. این گونه بدنی لیز دارد (شبیه قورباقه ها) و دارای نقش و نگار زیبایی است. نقش و نگار زیبای این گونه دوزیست و پراکندگی محدود آن باعث جلب توجه بسیاری از افراد علمی و غیر علمی شده است. این گونه به دلیل اینکه وضعیت حفاظتی نگران کننده ای دارد و در حال انقراض میباشد برای افراد علمی مهم میباشد. اما زیبایی بیش از حد این سمندر و حرکات جذاب این گونه در آب باعث شده است که این گونه برای افراد غیر علمی نیز جذاب باشد. اما موضوع مهمتری که ارزش سمندر لرستانی را در بین سمندر های جهان بالا برده است نادر بودن آن میباشد. به دلایل بالا و بسیاری دیگر نویسنده سمندر لرستانی را فرشته لرستانی نامیده است.
سمندر لرستانی به دلایل مختلف در حال حاضر جرء لیست قرمز (Red List) واحد حفاظت جهانی (IUCN) قرار گرفته است. موقعیت حفاظتی این گونه در IUCN در وضعیت بسیار بد حفاظتی یعنی CR قرار گرفته است. در سال های اخیر نویسنده وضعیت حفاظتی سمندر لرستانی را بسیار نگران کننده شمرده شده است و احتمال انقراض این گونه در طی دهه آینده داده است. نتایج تحقیقات نویسنده روی تاریخ زندگی سمندر های ایران (شامل سمندر لرستانی و کردستانی) نشان داد که سمندر کردستانی خوشبختانه وضعیت خوبی دارد. اما متاسفانه سمندر لرستانی با یک بحران شدید اکولوژیکی روبرو است. این نتایج از طریق بافت شناسی-سلولی به دست آمده و از دیدگاه اکولوژیکی تفسیری شده است. تفسیر اکولوژیکی که نویسنده از نتایج تحقیقات خود روی سمندرهای ایران به دست آورده بود را در نشریه Froglog واحد حفاظت جهانی IUCN/SSC گروه ویژه دوزیستان (Amphibian Specialist Group: ASG) در February 2007 به چاپ رساند. مطالعه عواملی که این گونه را تهدید به انقراض میکند تنها محدود به نتایج تحقیقات نویسنده در مرکز تحقیقات اکولوژی و خزنده-دوزیست شناسی میگردد که در سطح وسیعی اجرا شده است.
سمندر لرستانی در مناطق کوهستانی و صعب العبور لرستان پراکنده شده است. زیستگاه اصلی سمندر لرستانی در مناطق آبشاری میباشد. این گونه سمندر برخلاف بقیه سمندر ها در رودخانه ها کمتر دیده میشوند. سمندر لرستانی در آب های سرد آبشاری یافت میشود و وجود آب فراوان و البته با منبع آبشاری آن که حاوی اکسیژن بالایی است یکی از مهمترین فاکتورهای کمک کننده به بقاء این گونه شده است. براساس مطالعات اخیر نویسنده سمندر لرستانی علاوه بر خاک لرستان در شمالی ترین نواحی استان خوزستان که با لرستان همجوار است نیز پراکنده شده است. اما این پراکنده شدن در خاک خوزستان از نظر جغرافیای سیاسی مهم میباشد. از دیدگاه جغرافیای طبیعی پراکندگی این گونه در نواحی شمالی خوزستان امری عادی میباشد. چرا که این نواحی ادامه نواحی زیستگاه های این سمندر میباشد. گزارش پراکنده بودن این سمندر در خاک خوزستان خوشایند میباشد چرا که با این اوصاف حفاظت محیط زیست خوزستان نیز به امر حفاظت از این گونه توجه مینمایید. در حال حاضر تنها استان لرستان مسئول حفاظت از این گونه سمندر میباشد. اما سازمان حفاظت از محیط زیست بایستی استان خوزستان را در امر حفاظت از این گونه سمندر نیز دخیل کند. حفاظت سمندر لرستانی به وسیله دو استان لرستان و خوزستان به بقاء این گونه کمک فراوانی میکند و تهدیدهای این گونه را میکاهد.
مطالعات در زمینه سمندر لرستانی محدود میباشد. این مطالعات بیشتر محدود به افراد خارجی میباشد که روی این گونه انجام داده اند. مطالعات در خاک ایران توسط افراد ایرانی نادر میباشد. برای مثال میتوان به مطالعات نویسنده در این زمینه اشاره نمود. نویسنده بر این عقیده میباشد که مطالعات در زمینه سمندر لرستانی بایستی در خاک ایران انجام گردد نه در شرایط آزمایشگاهی آن هم در فواصل بسیار دور از خاک ایران و زیستگاه اصلی سمندر لرستانی. اخیرا مطالعاتی در زمینه رفتارشناسی این گونه در شرایط طبیعی توسط نویسنده انجام شده است که به زودی در یک ژورنال معتبر ارپایی به چاپ خواهد رسید. نتایج این مطالعات کمک بسیاری به بقاء این گونه مینماید. چرا که برای کمک کردن به هر گونه جانوری در حال انقراضی در درجه اول بایستی رفتار گونه و سبک زندگی آن را مطالعه نمود. با دانستن جنبه های مختلف رفتاری گونه در شرایط طبیعی میتوان به بسیاری از سوالاتی که نمیتوان راه حلی برای آنها اندیشید، جواب داد.
نویسنده با اجرای برنامه حفاظتی 2007-2010 خویش در زمینه حفاظت خزندگان و دوزیستان فلات ایران به اجرا گذاشته است به نتایج بسیار جالبی دست یافته است. یکی از گونه هایی که در این برنامه به طور اورژانسی در مرکز تحقیقات اکولوژی و خزنده-دوزیست شناسی به آن اختصاص داده شده است، سمندر لرستانی میباشد.
فرهنگ ترکی
مرکز تحقیقات اکولوژی و خزنده-دوزیست شناسی
لرستان
**************************
حفاظت حیات وحش و جامعه
Society vs. Conservation
(
بسیاری از عوامل میتواند حفاظت حیات وحش را تحت تاثیر قرار دهد. مهمترین موضوعی که میتوان به آن اشاره نمود فرهنگ جامعه میباشد. تاثیر فرهنگ جامعه روی حیات وحش را میتوان از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار داد. به طور کلی فرهنگ جامعه رابطه مستقیمی با حیات وحش دارد. هر چه فرهنگ جامعه غنی تر باشد حیات وحشی نیز غنی تر است.
فرهنگ هر جامعه رابطه مستقیم با بسیاری از فاکتورها از قبیل مسائل اقتصادی، سیاسی، مذهبی، ناحیه ای و ... موجود در جامعه دارد. هر کدام از فاکتورهای بالا در کنش با همدیگر میباشد و میتوانند مسیر همدیگر را تعیین یا تغییر دهند. این مسیر بسیار سرنوشت ساز میباشد و جامعه را به سویی میکشاند که بر نسل آینده تاثیر گذار میباشد. نتایج این برهم کنش ها میتواند مثبت یا منفی باشد. نتایج این برهم کنش ها به طور مستقیم و یا غیر مستقیم حفاظت حیات وحش طبیعی و محیط زیست ایران را تحت تاثیر خود قرار میدهد. این موضوع را میتوان به عنوان اکولوژی انسانی قلمداد نمود. هدف از بحث نیز بررسی اکواوژی انسانی و تاثیر آن روی حیات وحش میباشد.
متاسفانه عوامل فوق حیات وحش ایران را در عصر حاضر به شدت تحت تاثیر قرار داده و نتایج سوء زیست محیطی آن را میتوان به وضوح در طبیعت حاضر فلات ایران مشاهده نمود. از بین رفتن بسیاری از گونه های جانوری به خصوص پستانداران و خیلی وحشتناکتر قرار گرفتن بسیاری از گونه های جانوری در Red List واحد حفاظت حیات وحش جهانی (IUCN 2007) را میتوان از نتایج سوء فاکتورهای بالا ذکر نمود. نتایج برخی تحقیقات روی گونه های جانوری ایران (Torki 2007a, b) نشان داد که سه عامل اساسی، (1) فقر فرهنگی در نتیجه نا آگاهی مردم، (2) نبود برنامه های پایستار و مدون دولتی، و (3) وضعیت اقتصادی در تهدید گونه های جانوری فلات ایران تاقیر به سزایی دارند. اما نیاز است که به تشریح عوامل ذکر شده و دیگر عوامل پرداخت.
در زیر به طور اجمالی به بررسی تاثیر و نقش برخی فاکتورها روی حیات وحش ایران میپردازیم.
1- تاثیر خانواده: خانواده بنیانگذار اکولوژی انسانی میباشد. سبک زندگی و رفتار فرزند یا فرزندان (در سنین پایین) هر خانواده در راستای رفتار و سبک زندگی والدین خانواده میباشد. هر خانواده ای بدون شک آداب و رسوم فرهنگی خود را به فرزند خویش انتقال داده. سوالی که در اینجا مطرح میگرد این موضوع است که والدین هر خانواده تا چه اندازه فرزند یا فرزندان خویش را از محیط زیست و مسائل زیستی آگاه مینمایند؟ آیا اصولا برنامه هایی در این راستا وجود دارد؟
2- تاثیر آموزش و پرورش و آموزش عالی: فرزندان پس از خانواده از طریق مدرسه به طور رسمی وارد جامعه میشوند. این دومین گامی است که بایستی برای حفاظت از محیط زیست برنامه ریزی نمود.اهمیت آموزش و پرورش در یاد دان مسائل و مشکلات زیست محیطی بسیار بالا میباشد. نقش معلمین نیز در راستای آموزش و پرورش میباشد. دو سوال اساسی در اینجا طرح میگردد: (1) میزان برنامه ریزی آموزش و پرورش به خصوص در دوره دبستان چه اندازه میباشد؟ (2) آیا معلمین به عنوان رکنی اساسی تا چه اندازه دانش آموزان خویش را از مسائل و مشکلات زیست محیطی آگاه میکند؟ بدون شک داشتن برنامه ای کاربردی از سوی وزارت آموزش و پرورش و بحث معلمین در مورد زیست محیط بسیار مهم و تاثیر گذار میباشد.
3- تاثیر رسانه های جمعی: رسانه های عومی از قبیل صدا و سما، روزنامه ها، اینترنت و ........ نقش ارزنده را پس از موضوعات بالا میتوانند ایفا نمایند. نقش صدا و سیما در این زمینه بسیار پررنگ تر میباشد. تهیه برنامه های جذاب که در آن مسائل زیست محیطی را مورد بحث قرار دهد نقش مثبتی در حفاظت منابع طبیعی دارد. اما، رسانه های عمومی تا چه اندازه به تحلیل مسائل زیست-محیطی میپردازند؟ و تا چه اندازه مردم را از وقایع زیست محیطی اطرف خوشان آگاه مینمایند؟
4- فقر: فقر مالی به طور کلی متناسب با فقر فرهنگی میباشد. مسلما در جامعه ای که فقر فرهنگی آن بالاست نمیتوان انتظار طبیعتی زیبا را داشت. به بیانی دیگر، فرهنگ ضعیف نمیتواند پشتوانه محیط زیستی غنی باشد. موضوع حفاظت محیط زیست برای جوامع یا افرادی از جامعه که فقر فرهنگی دارند موضوعی جداگانه قلمداد میگردد و از دیدگاه اینچنین افرادی (یا جامعه ای) حفاظت از حیات وحش محدود به فعالیت ادارت و یا سازمان های دولتی (به خصوص سازمان محیط زیست) میگردد. از طرفی دیگر شکار حیوانات وحشی (به عنوان غذا و یا معامله) توسط افراد سود جو موضوع بسیار حساسی میباشد که امروزه سازمان محیط زیست پیگیر این قضیه میباشد و افراد سود جو و خائن به طبیعت را دستگیر، جریمه و حتی زندانی میکند. عکس العمل سازمان محیط زیست در این رابطه بسیار تحسین برانگیز میباشد.
5- باورهای جامعه: باورهای جامعه را میتوان به خرافات و شایعات محدود نمود. متاسفانه در جامعه ما شایعت و خرافات فراوانی به چشم میخورد که در ارتباط مستقیم و یا غیر مستقیم محیط زیست میباشد. مثال خرافات را میتوان به کشتن مار و له کردن سر جانور محدود نمود. مواردی شبیه این موضوع در کشور ما (ایران) به طور فراوانی به چشم میخورد. مثال شایعات را میتوان به سمی بودن مارمولک های خانگی محدود مینمایم. خرافات و شایعات موجود در فرهنگ جامعه ما متاسفانه برخی از گونه های جانوری را منقرض نموده و خیلی از آنها را به مرحله انقراض کشانده.
6- برنامه های دولتی و پایستاری آن: ادارات و یا سازمان های دولتی برنامه های بسیار جالبی را برای حفاظت محیط زیست میریزند. اما متاسفانه مشکلی که در این راستا وجود دارد این است که خیلی از این برنامه ها کاربردی نمیباشد، پایستار نمیباشند، ممتد نمیباشند و یا اینکه در اجرای آن مشکلاتی به وجود می آید. البته آنچه که در جامعه دیده میشود برنامه های توسه ای و اقتصادی میباشد که برتر از برنامه های حفاظتی در نظر گرفته میشود و در خیلی از موارد برنامه های اقتصادی پیروز بر برنامه های زیست محیطی میگردد. برای مثال در مورد زدن سد در رودخانه هاموضوعی میباشد که جنبه اقتصادی آن بر جنبه زیست محیطیش غلبه میکند. هر چند که از طرف سازمان و یا ادرات مربوطه مخالفت هایی صورت میگیرد اما به دلیل منفعت بالای اقتصادی طرح بایستی به مرحله اجرا برسد.
موارد بسیاری وجود دارد که حیات وحش را به طور اساسی تهدید میکند، اما در اینجا نیاز شد که به بررسی چند عامل پرداخت تا حداقل زنگ خطری برای طبیعت دوستان باشد.
نتیجه کلی که میتوان گرفت این است که فرهنگ هر جامعه با حفاظت حیات وحش رابطه مستقیمی دارد، و هر چه فرهنگ جامعه ضعیف باشد حیات وحش نیز وضعیت بسیار بدی پیدا خواهد نمود و در آیند بدتر خواهد شد
فرهنگ ترکی
مرکز تحقیقات اکولوژی و خزنده-دوزیست شناسی
***************************************
مارمولک های خانگی یا جکوها
مارمولک های خانگی جزء گروه سوسمارها از خزندگان میباشند. این مارمولکها بدنی نرم و لطیف دارند که در خانه های مسکونی در نقاط مختلف ایران پراکنده شده اند. با توجه به نوع آب و هوا نوع مارمولک خانگی نیز تفاوت میکند. در فلات ایران تعداد زیادی مارمولک خانگی پراکنده شده است. این مارمولک ها را تحت عنوان جکو میشناسند. برخی از آنها در نواحی محدودی زیست میکنند و برخی دیگر در تمام خانه های ایران. مارمولک های خانگی یا جکو ها سمی نمیباشند. در فلات ایران تنوع زیستی سوسماران یا مارمولک ها زیاد میباشد. در فلات ایران تعدادی از گونه های مارمولک در خانه ای مسکونی زیست میکنند. اما در مناطق مختلف نوع آنها یا بهتر گونه آنها متفاوت میباشد. مارمولک های خانگی که در خانه های روستایی و یا شهری زیست میکنند تحت عنوان جکو شناخته میشوند. جکو ها بدنی لطیف و ظریف دارند که پوشیده از پولک های ریز است. رنگ آنها در حالت طبیعی تقریبا روشن میباشد. بررسی حاضر نتیجه فعالیت های تحقیقاتی مرکز تحقیقات اکولوژی و خزنده-دوزیست شناسی FTEHCR (Farhang Torki Ecology and Herpetology Center for Research) در فلات ایران میباشد. حداقل تعداد ۶ گونه مارمولک خانگی وجود دارد که به شرح مختصری از آنها میپردازیم(Torki 2007, Torki et al. 2008) .
۱) Cyrtopodion scabrum : این گونه معمولی ترین گونه مارمولک های خانگی میباشد و تقریبا در تمام خانه های ایران یافت میشود. زادآوری این گونه در طول سال بسیار زیاد میباشد، اما هر دفعه یک یا دو تخم میگذارند. دارای خال های دی پشت و انگشتانش ساده میباشد
۲) Cyrtopodion heterocercum: این گونه در مناطق محدودی پراکنده شده است اما میتوان تعداد فرامانی از آن را رد خانه های مسکونی نورآباد لرستان مشاده نمود. این گونه دارای خط های عرضی در پست است. انگشتان نیز ساده میباشد.
۳) Hemidactylus flaviviridis : این گونه از گونه قبلی بزرگتر میباشد و در خانه های مسکونی استان های جنوبی ایران زیست میکنند. انگشتان این گونه به دو نیم تقسیم شده است. بدن این گونه خال های منظم و یا غیر منظم دارد.
۴) Hemidactylus persicus: این گونه نیز همانند گونه قبلی در استان های جنوبی ایران پراکنده شده است. انگشتان این گونه به دو قسمت تقسیم شده است. بدن این گونه یکدست میباشد و خالی روی بدنش مشاهده نمیشود.
۵) Asaccus elisae: این گونه با داشتن انگشتانی مثلثی شکل کاملا قابل شناسایی هستند. اندازه بدنشان کوچک میباشد شبیه گونه اول. این گونه خال هایی در پشت دارد. گونه مذکور در نقاط محدودی در زاگرس پراکنده شده است و در خانه های مسکونی سرپل ذهاب (کرمانشاه) و معمولان (لرستان) دیده شده است.
۶) Asaccus kurdistanensis: این گونه جدیدا کشف شده و در استان کردستان پراکنده شده است. اما مطالعات جدید توسط نویسنده نشان داد که این گونه در استان کرمانشاه نیز پراکنده شده است. این گونه در برخی روستا های این استان ها از جمله روستای پالنگان کرمانشاه پراکنده شده اند.
۷) Asaccus griseonotus: این گونه نیز دارای انگشتانی مثلثی شکل است. گونه مذکور در خانه های مسکونی در خرم آباد لرستان و گنجدره دلفان (لرستان) پراکنده شده است. بدنشان دارای خال های حلقوی و یا عرضی به صورت منظم و یا غیر منظم است. بزرگترین اندازه از گونه های بالا را Hemidactylus flaviviridis (حدود ۸ سانتیمتر، بدون دم) دارد و کوچکترین اندازه بدن را Asaccus elisae و Cyrtopodion scabrum
(حدود ۳ سانتیمتر، بدون دم) دارند.
هیچ کدام از این مارمولک ها سمی نمیباشند بلکه برای خانه های شهری یا روستایی مفید میباشد، چرا که از حشرات موذی و تخم های آنها تغذیه میکنند. جکوها مارمولک هایی بسیار زیبا میباشند و بهتر است که آنها را نکشیم و بگذارند در خانه هایمان زندگی نمایند. جکوهای خانگی در شکاف ها و درزهای یا جاهای تاریک از جمله زیر زمین ها به خوبی تخم گذاری میکنند. وجود مارمولک در خانه ها نشان دهنده کثیف بودن آن خانه نیست بلکه با این موضوع بایستی به طور کاملا عادی رفتار شود.
به طور کلی یک گونه مارمولک خانگی کوچک بنام Cyrtopodion scabrum در اکثر اماکن های مسکونی ایران زندگی میکنند
بر اساس باورهای عامه مارمولکهای خانگی سمی میباشند و سم سیانور دارند. معمولا بر اساس شایعات دم این مارمولک ها حاوی سیانور است که خانواده ای 7 یا 8 یا در برخی مواقع 10 نفره را کشته است. بر اساس شایعات مارمولک در غذا افتاده و باعث مرگ خانواده شده است.
شایعه مذکور نه تنها در ایران بلکه در سرتاسر جهان وجود دارد(De Silva 2005). سمی بودن مارمولک ها چه در خانه یا طبیعت فاقد بنیاد علمی میباشد. بر اساس تحقیقات نویسنده (Torki 2007) مارمولک های خانگی یا دیگر مارمولک های (=سوسمارهای) موجود در طبیعت فاقد سمیت اند. متاسفانه سمی بودن مارمولک ها آنچنان برای مردم جوامع مختلف جا افتاده است که هر چه سعی بر رد این موضوع از طریق افراد علمی میشود متاسفانه فایده ای ندارد. امید است که با خواندن این موضوع هموطنان محترم دید بدی را که نسبت به مارمولک های خانگی دارند از بین ببرند.
مارمولک های خانگی علاوره بر اینکه سمی نمیباشند و در دمشان سم سیانور وجود ندارد، بلکه سودآور میباشند. چرا که مارمولک های خانگی حشرات موذی را صید نموده و از تخم آنها نیز استفاده میکنند. این موضوع به بهداشت خانه و جوامع مسکونی کمک مینماید.
فرهنگ ترکی
مرکز تحقیقات اکولوژی و خزنده-دوزیست شناسی
|
|
